Wspólne stanowisko organizacji senioralnych

Doceniając projekt Ustawy o dostępności i zawarte w nim rozwiązania, wystąpiliśmy wspólnie jako organizacje senioralne  do Ministra J. Kwiecińskiego z uwagami dot. osób starszych.

Dnia 17 stycznia 2019 roku

Pan Jerzy Kwieciński

Minister Inwestycji i Rozwoju

                           Uwagi do projektu ustawy o dostępności

(tekst udostępniony 20 grudnia 2018 r. na stronie Rządowego Centrum Legislacji)

Szanowny Panie Ministrze,

Organizacje senioralne - sygnatariusze niniejszego wystąpienia -  zwracają się do Pana Ministra w niezwykle ważnej dla całej społeczności osób starszych kwestii regulacji dostępności.

Środowisko osób starszych i reprezentujące je organizacje senioralne przyjęły z dużym zainteresowaniem Rządowy Program Dostępność Plus na lata 2018-2025. Jest to pierwszy dokument ujmujący w sposób kompleksowy ogół działań na rzecz dostosowania szeroko rozumianej przestrzeni publicznej do potrzeb osób o szczególnych potrzebach, w tym osób starszych i osób z trwałymi lub czasowymi trudnościami w zakresie mobilności lub percepcji. Potrzeba takich działań jest oczywista, gdyż brak czy ograniczona dostępność środowiska jest czynnikiem wykluczającym; skutkuje dyskryminacją  wielu grup obywateli,  utrudnia lub wręcz uniemożliwia uczestnictwo w życiu społecznym i gospodarczym, korzystanie z placówek edukacyjnych i kulturalnych, z różnorodnych dóbr i usług.

Jako organizacje senioralne,  z dużą satysfakcją odnotowaliśmy fakt uwzględnienia w Programie osób starszych, jako grupy mającej szczególne potrzeby w zakresie dostępności. Społeczeństwo polskie należy do najszybciej starzejących się w Europie. Osoby starsze, tj. zgodnie z ustawą z dnia 11 września 2015 r. o osobach starszych (Dz. U. poz. 1705) osoby w wieku 60 i więcej lat, to już obecnie blisko jedna czwarta ogółu obywateli, a wkrótce stanowić będą 40% społeczeństwa. Uwzględnienie w planowaniu i projektowaniu wymogu, aby przestrzeń publiczna była dostępna, bezpieczna i przyjazna tak licznej grupie społecznej, jest niezbędne już dziś, a tym bardziej w perspektywie najbliższych lat.

Pracując w środowisku ludzi starszych, wiemy z jakimi ograniczeniami się często spotykają. Wykluczenie komunikacyjne, informacyjne, ekonomiczne, cyfrowe, „uwięzienie” w budynkach bez wind, ograniczona dostępność do placówek i świadczeń zdrowotnych, marginalizacja społeczna wynikająca ze stereotypów dotyczących starości to tylko niektóre z nich. To sprawia, że osoby starsze nie mogą na równi z innymi korzystać ze swoich praw,  a ich potencjał nie jest wykorzystywany w stopniu, w jakim na to zasługują. Dlatego organizacje senioralne (z których część przystąpiła jako partnerzy do Programu Dostępność Plus) wyrażają wolę  wspierania i promowania działań wynikających z Programu.

Fakt opracowania projektu ustawy o dostępności należy ocenić bardzo pozytywnie. Stanowi to ważny etap w implementacji Programu Dostępność Plus do praktyki społeczno-gospodarczej. Projekt ustawy zawiera wiele zapisów stanowiących novum na gruncie polskich rozwiązań prawnych, przede wszystkim stanowi próbę systemowego skoordynowania działań różnych podmiotów w zakresie usuwania różnorodnych barier i  poprawy dostępności  środowiska, środków transportu, systemów informacyjno-komunikacyjnych oraz towarów i usług. Niezwykle ważne jest sformułowanie obowiązku zapewnienia dostępności przez podmioty publiczne, a także podmioty spoza sfery publicznej o ile realizują zadania publiczne finansowane ze środków publicznych. Przewiduje się ponadto zobowiązanie podmiotów publicznych do okresowego (co cztery lata) przedstawiania raportów o stanie dostępności w zakresie swojej działalności, które będą stanowiły podstawę raportu o stanie dostępności w kraju, przedkładanego następnie  Radzie Ministrów. Tworzy się też Radę Dostępności, jako organ opiniodawczo-doradczy ministra właściwego do spraw rozwoju regionalnego. Projekt zawiera również szereg przepisów szczegółowych, odnoszących się do poszczególnych obszarów dostępności itp. Jest to pierwsza tak kompleksowa regulacja problemu dostępności.

Doceniając projekt i zawarte w nim rozwiązania, chcemy jednak podkreślić, że ustawa nie w pełni realizuje założenia Programu Dostępność Plus i nie spełnia oczekiwań środowiska osób starszych. Jej zakres jest ograniczony do osób z niepełnosprawnościami. Zgodnie z przywołaną Konwencją o prawach osób niepełnosprawnych, są to osoby z długotrwałą, obniżoną sprawnością fizyczną, umysłową, intelektualną lub sensoryczną. Ta definicja nie ujmuje innych grup osób mających szczególne problemy z dostępnością, które są wymieniane w Programie. Całkowicie pomija się osoby starsze, jako odrębną grupę ze specyficznymi potrzebami w zakresie dostępności. W ten sposób starość została jednoznacznie zrównana z niepełnosprawnością.

Organizacje senioralne będące sygnatariuszami niniejszego stanowiska wskazują, ze rozwiązanie takie jest niezasadne, a ponadto ma charakter dyskryminujący i stygmatyzujący osoby starsze. Jest też niezgodne z zasadami projektowania uniwersalnego, które zakłada użyteczność dla możliwie szerokiego kręgu osób, w jak największym zakresie, bez potrzeby adaptacji czy specjalistycznych zmian (co nie wyklucza ewentualnych urządzeń pomocniczych, dostosowanych do potrzeb poszczególnych grup).

Nie ulega wątpliwości, że wśród seniorów są osoby z różnymi niepełnosprawnościami, zarówno wrodzonymi jak i nabytymi, jednak nie należy całej społeczności seniorów postrzegać wyłącznie przez pryzmat niepełnosprawności. Osoby starsze mają pewne szczególne potrzeby, po prostu wynikające z wieku,  związane z dostępnością, uczestnictwem, bezpieczeństwem, które powinny być uwzględniane w projektowaniu przestrzeni publicznej (Age-friendly city). Można powiedzieć, że nie każda osoba starsza jest niepełnosprawna, ale każda może napotykać bariery i utrudnienia, które ograniczają jej aktywność i możliwości uczestnictwa w różnych obszarach życia na równi z innymi obywatelami. Obawiamy się, że pominięcie kategorii „osoby starsze” w ustawie może ograniczyć wrażliwość projektantów przestrzeni, a także podmiotów publicznych zobowiązanych do zapewnienia dostępności, na potrzeby tej grupy społecznej. Może to również mieć negatywny wpływ na tworzenie szeroko rozumianych warunków dostępności seniorów do oferty kulturalnej, edukacyjnej, nowoczesnych technologii, sportu i rekreacji oraz wielu usług, o których mowa w Programie Dostępność Plus.

Uważamy też, że w skład Rady Dostępności, której utworzenie przewiduje ustawa, powinni wejść przedstawiciele środowiska senioralnego, zaproponowani przez organizacje skupiające i reprezentujące osoby starsze. Jest to zgodne z założeniami Programu, w którym stwierdza się, że „…poprawa dostępności nie może się odbyć bez głosu osób najbardziej zainteresowanych – stowarzyszeń, związków czy fundacji działających na rzecz osób z niepełnosprawnościami czy seniorów”. Pominięcie przedstawicielstwa osób starszych w tym  gremium stanowi naruszenie zasady uczestnictwa wszystkich interesariuszy Programu Dostępność Plus.

Kierując się powyższymi uwagami, postulujemy rozszerzenie kręgu beneficjentów ustawy, tak aby obejmowała, oprócz osób z niepełnosprawnościami, również osoby starsze. Będzie to zgodne z głównym założeniem Programu Dostępność Plus i z oczekiwaniami społecznymi.

Jednocześnie deklarujemy wolę współpracy w promowaniu i tworzeniu warunków dostępności przestrzeni publicznej na równych prawach dla wszystkich, w tym również dla osób starszych.

Sygnatariusze niniejszego wystąpienia:

Polski Związek Emerytów, Rencistów i Inwalidów - Przewodnicząca Zarządu Głównego Elżbieta Ostrowska

Ogólnopolska Federacja Stowarzyszeń Uniwersytetów Trzeciego Wieku - Prezes Zarządu Wiesława Borczyk

Krajowy Instytut Gospodarki Senioralnej - Prezes Zarządu Marzena Rudnicka

Ogólnopolskie Porozumienie o Współpracy Rad Seniorów- Przewodnicząca Barbara Szafraniec

Polska Unia Seniorów, członek Europejskiej Unii Seniorów - Prezes Zarządu Janusz Marszałek

W imieniu w/w sygnatariuszy

Elżbieta Ostrowska